(Foto: Freepik)
U Srbiji se 15. februara, na Sretenje, obeležava Dan državnosti, u znak sećanja na obnovu srpske državnosti početkom 19. veka.
Na Sretenje 1804. počeo je Prvi srpski ustanak, koji je označavao početak novovekovne srpske države.
Tog dana, grupa naistaknutijih Srba sa prostora Smederevskog pašaluka, izabrala je vožda Đorđa Petrovića Karađorđa za vođu ustanka.
Zbor se dogodio u Orašcu, u srcu Šumadije kada je usledila i odluka o podizanju opšteg ustanka protiv Turaka, odnosno dahija.
Bila je to dobro promišljena odluka zbog činjenice da je Karađorđe posedovao lične kvalitete, odlučnost i čvrstinu, kao i ratno iskustvo u sklopu austrijskih frajkora 1788 – 1791.
Neposredan povod bio je teror dahija, odnosno događaj koji je istoriografija zapamtila kao – Seču knezova. Dahije su tada započele likvidaciju najistaknutijih Srba, što je i dovelo do ustanka.
Teror dahija je tada, umesto da sputa buntovnost Srba zapravo nenadano doveo do rasplamsavanja bune. Oni su prethodno 1801. ubili beogradskog pašu, da bi se samovolja potom uvećavala do početka ustanka.
Pod vođstvom Karađorđa ustanici su ubrzo oslobodili veći deo pašaluka. Buna je najpre zahvatila krajeve zapadno od Kolubare, Šumadiju, potom Pomoravlje.
Vojvoda Milenko Stojković uhvatio je i pogubio četvoricu dahija u julu 1804, na dunavskom ostrvu Ada Kale u Đerdapu.
U prvoj fazi ustanka, bitan moment bio je Boj na Ivankovcu, kod Ćuprije, avgusta 1805. kada su ustanici potukli vojsku Hafiz paše, novopostavljenog čelnika Beogradskog pašaluka, koji je u potpunosti oslobođen 1807.
Ishod Prvog srskog ustanka odredio je mir Rusije i Turske, potpisan u Bukureštu 1812.
Godine 1804.usledila je Hadži Prodanova buna i to je bio povod za izbijanje Drugog srpskog ustanka u aprilu 1815. na crkveni praznik Cveti, na zboru u Takovu kod Gornjeg Milanovca.
Prvi i Drugi srpski ustanak postupno su doveli do nastanka novovekovne srpske države.
Veliki nemački istoričar Leopold Ranke je taj period nazvao Srpska revolucija.
Srpska revolucija, započeta Karađorđevom bunom na Sretenje, uspešno je okončana decenijama potom zahvaljujući mudrosti i veštini knjaza Miloša Obrenovića.
Karađorđe je tokom Prvog srpskog ustanka, u sklopu obnove srpske državnosti, između ostalog ustrojio i niz važnih institucija, pa do Velike škole, najviše zaslugom Dositeja Obradovića, prvog ministra (popečitelja) prosvete obnovljene Srbije, što predstavlja početak današnjeg Univerziteta u Beogradu.
Sretenje je odabrano za Dan državnosti Srbije i zbog činjenice da je 1835, na taj dan, u Kragujevcu donet prvi Ustav Kneževine Srbije, nazvan Sretenjski.
Formalni naziv je tada zapravo bio Knjažestvo, a njegov tvorac, Dimitrije Davidović izradio ga je po uzoru na francuska ustavna rešenja iz 1791, 1814 i 1830, kao i ustav novoobrazovane Belgije iz 1831.
Davidović je tvorac i naziva ustav, a prethodno je korišćen termin konstitucija. On je ustrojio zakonsko rešenje po najvišim standardima onovremenog poimanja političkih sloboda, ali sasvim neprimereno prilikama u kojima se tadašnja vazalna Srbija nalazila.
Između ostalog, u to vreme, ni Austrijsko carstvo, ni Turska, ni Rusija, nisu imale ustave, pa su upravo te zemlje izvršile su pritisak da se od Sretenjskog ustava odustane.
Na snazi je formalno pravno bio 55 dana, bio je podeljen na 14 poglavlja i sadržao je 142 člana. Predviđao je punu podelu vlasti na zakonodavnu, sudsku i izvršnu.
Zamišljeno je da Knjaz i Sovjet dele izvršnu vlast, a Ustav je proklamovao ličnu neprikosnovenost, slobodu kretanja, zanimanja, punu pravnu ravnopravnost svih građana.
Njegov tvorac Dimitrije Davidović bio je znameniti novinar, diplomata, ministar. Karlovački đak, u Beču je studirao medicinu, gde je sa Dimitrijem Frušićem osnovao Novine serbske.
Ubeđeni sledbenik ideja prosvetiteljstva, bavio se i književnim radom, istoriografijom, a poslednje godine života proveo je u Smederevu.
Ustav koji je napisao, u poređenju sa ustavima evropskih zemalja tog vremena bio je krajnje slobodouman, osim retkih izuzetaka poput Francuske, Belgije, ili SAD.
Izvor: Tanjug
